თუთის ხე

საქართველოში თუთა უხსოვარი დროიდან ხარობს.
კავკასიაში აღმოჩენილია თუთის გარეული ფორმა. სულხან-საბა ორბელიანი, ქართულ ლექსიკონში აღნიშნავს, “თუთა  სხუათა ენაა ქართულად  ჟოლა  ქვიან და ხართუთას - ტუტა “

საქართველო  თუთის  ხის ერთ - ერთი
სამშობლოა

ამას ადასტურებს ლინგვისტური კვლევა:

—  დასავლეთ საქართველოში   დღემდეა   შემორჩენილი სახელწოდება “ბჟოლა” ,

—  კუთხური სახელწოდება -  სამეგრელოში “ჯამპი”,

—  კახეთში  “ ფურცელი”

    თუთის აღწერილობა

—  თუთს ხე, ბჟოლა ფოთოლმცვივანი 

ხეებისა და ბუჩქის გვარი თუთისებრთა ოჯახისა. ორსახლიანი, იშვიათად ერთსახლიანი მცენარეა, ერთსქესიანი ყვავილები შეკრებილია თავაკებად ან თავთავისებრ ყვავილედებად

თანამედროვე  ფილოგენური სისტემატიკის შესაბამისად თუთის ხე  ეკუთვნის ფარულთესლოვან, ანუ ყვავილოვანი მცენარეების განყოფილებას

აშენებენ საქართველოს დაბლობ რაიონებში ზ.დ 1000მ-ზე, თუმცა არის გაველერებულიც, განსაკუთრებით ჭალის ტყეებში .

სინათლის მოყვარული და საკმაოდ გვალვაგამძლეა;

 ეტანება ღრმა, ნოყიერ ნიადაგს;

ბუნებრივ პირობებში ცოცხლობს 200-300, იშვიათად 500 წელს;

დეკორატიულია, ამრავლებენ თესლით, კალმით, მყნობითა და გადაწვენით;

თუთის ნაყოფს, რომელიც 10% და მეტ შაქარს შეიცავს, იყენებენ საკვებად (როგორც ნედლს, ასე გამხმარს), აგრეთვე სხვადასხვა საკვები პროდუქტისა და არყის დასამზადებლად.   

სელექციური ჯიშის ერთი ხე იძლევა 8-15 კგ ფოთოლს — 1,5-2,5-ჯერ მეტს, ვიდრე არასელექციური;

ხართუთა მოშენებულია ძირითადად აღმოსავლეთ საქართველოში;

ნაკლებ ყინვა- და გვალვაგამძლეა, ფოთოლი აბრეშუმის ჭიის საკვებად უვარგისია. მისი სამშობლოა წინა აზია.

საქართველოში იზრდება თუთის 2 სახეობა თეთრი თუთა და ხართუთა  . თეთრი თუთა ჩვენში უძველესი დროიდანაა მოშენებული. მის სამშობლოდ ჩინეთს მიიჩნევენ. აშენებენ საქართველოს დაბლობ რაიონებში, აგრეთვე იზრდება გაველერებულად მთელ .